Gospodarka jest kobietą? Jak kryzys uderzył w sfeminizowane sektory gospodarki? Raport „Cyfrowy klucz do przyszłości zawodowej”

Specjaliści rynku pracy prognozowali, że wskutek pandemii i zawirowań na rynku pracy w 2020 stopa bezrobocia sięgnie ponad 10%. Tak się nie stało – w grudniu 2020 roku stopa wynosiła 6,2% (w grudniu 2019 – 5,2%). Od początku bieżącego roku wynosi ona 6,1% (GUS). Czy to znaczy, że kryzys został zażegnany, a katastroficzne wizje ekspertów były mocno na wyrost? Z pewnością nie.

Skutki kryzysu będziemy odczuwać jeszcze przez wiele lat. Ruchy na rynku pracy nie ustają, a rozpędzonej cyfryzacji nic już nie zatrzyma. Rynek pracy z pewnością nie będzie już taki sam, jak przed rokiem 2020. W szczególnie trudnej sytuacji znalazły się kobiety. Opublikowany właśnie raport Oxfam International (marzec, 2021) donosi, że wskutek pandemii kobiety straciły 800 mld dolarów przychodów.

Raport „Cyfrowy klucz do przyszłości zawodowej”

Przypominamy raport Cyfrowy klucz do przyszłości zawodowej, który powstał w ramach ogólnopolskiej kampanii edukacyjnej #Woman Update. Opracowanie prof. UW dr hab. Katarzyny Śledziewskiej i prof. UW dr hab. Renaty Włoch z DELab UW opublikowaliśmy w połowie 2020 roku. Była to jedna z pierwszych publikacji analizujących wpływ pandemii i lockdownu na sytuację na rynku pracy ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji kobiet.

Raport pokazuje także, w jaki sposób poradzić sobie z kryzysem i zagrożeniem bezrobociem na poziomie jednostki i systemu. Reskilling, upskilling, postawa long life learning i otwarcie się na świat nowych technologii, kompetencji cyfrowych oraz obalanie mitów na temat męskich i damskich zawodów to klucz do sukcesu na rynku pracy.

Kryzys gospodarczy w czasie pandemii

Efekty COVID-19 i lockdownu będą odczuwalne dla gospodarki światowej jeszcze przez wiele lat. Po raz pierwszy od 30 lat Polska zanotuje spadek PKB. W efekcie kryzysu pracowników dotkną zwolnienia i obniżki płac – i to pomimo wprowadzania przez rządy ekspansywnych polityk makroekonomicznych, czyli wzrostu wydatków rządowych i zwiększenia podaży pieniądza.

W największym stopniu ryzyko utraty pracy lub części zarobków już dotknęło osoby pracujące na tzw. umowach śmieciowych lub funkcjonujące w szarej strefie (ILO 2020)*. Na całym świecie zakłócona została dotychczasowa aktywność 436 mln przedsiębiorstw działających w najbardziej wrażliwych sektorach gospodarki (w tym około 232 mln w sprzedaży hurtowej i detalicznej, 111 mln w przemyśle przetwórczym, 51 mln w sektorze zakwaterowania i usług gastronomicznych oraz 42 mln w sektorze nieruchomości i innych rodzajach działalności gospodarczej, ILO 2020).

Kryzys nie ominął państw Unii Europejskiej, w których wprowadzono daleko posunięte ograniczenia działalności gospodarczej. W całej Unii w sektorach najbardziej narażonych na efekty pandemii pracuje ponad 100 mln osób.

Kryzys COVID-19 jest wyjątkowy nie tylko ze względu na swój charakter, ale również na fakt, że dotyka branż dotychczas niepowiązanych z cyklami koniunkturalnymi. Dotychczasowe recesje, a przede wszystkim ta z 2008 roku, skutkowały znaczną utratą miejsc pracy przez mężczyzn. Stosunkowo więcej mężczyzn pracuje w branżach zależnych od koniunktury, takich jak rynek finansowy, produkcja czy budownictwo, podczas gdy zatrudnienie kobiet jest skoncentrowane w mniej cyklicznych sektorach, jak zdrowie, opieka czy edukacja. Obecny kryzys ma natomiast duży wpływ na zawody usługowe o wysokim udziale kobiet w strukturze zatrudnienia.

Dlaczego kryzys dotknął kobiety najbardziej?

Z czego wynika obecna sytuacja kobiet na rynku pracy? Poziom zagrożenia skutkami kryzysu pandemicznego dla kobiet wynika bezpośrednio ze struktury ich zatrudnienia w gospodarce. 1,3 mln zatrudnionych jest w handlu hurtowym i detalicznym, 1 mln w przetwórstwie przemysłowym, zaś 256 tys. w firmach prowadzących działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi. W Polsce kobiety stanowią 56% pracowników handlu detalicznego (Eurostat LFS 2020) – jest to jeden z najwyższych odsetków w grupie krajów Unii Europejskiej.

Aktywność zawodowa kobiet w czasie pandemii może być mocno osłabiona. Kryzys odbije się jednak szczególnie niekorzystnie na możliwościach zarobkowych kobiet również z innego powodu: kobiety znajdują zatrudnienie w sektorze edukacyjnym (niespełna 1 mln stanowisk pracy), w opiece zdrowotnej, pomocy społecznej (789 tys.) oraz w administracji publicznej (520 tys.). W tych sektorach wynagrodzenia są relatywnie niższe. To też sektory, w których płace są mało elastyczne i ucierpią najmocniej z powodu inflacji. Z drugiej strony, jeśli inflacja się nie pojawi, płace w sektorze budżetowym mogą być radykalnie obniżane. Tymczasem kobiety na ogół zarabiają mniej – w Polsce luka płacowa między kobietami a mężczyznami jest jedną z najniższych w Europie, ale wciąż wynosi ok. 8,8% (Eurostat 2018).

Kobiety na rynku pracy w czasie kryzysu gospodarczego

Prof. UW dr hab. Katarzyna ŚLEDZIEWSKA, dyrektor Zarządzająca DELab UW, Wydział Nauk Ekonomicznych UW i prof. UW dr hab. Renata WŁOCH, koordynatorka DELab UW, Wydział Socjologii UW:

Pandemia wywoła kryzys gospodarczy, którego skali i skutków nie jesteśmy w stanie ocenić. Jedno jest jednak pewne: kryzys ten pogłębi aktualne zmiany na rynku pracy, wywoływane przez procesy cyfryzacji: automatyzację i platformizację. Zmiany te uderzą zwłaszcza w tę grupę pracowników, którzy wykonują rutynowe i powtarzalne zadania.

Kryzysy zawsze niosą za sobą zagrożenia, wyzwania, ale też i szanse. Kryzys gospodarczy wywołany przez pandemię koronawirusa naruszy podstawy obecnej gospodarki i zmieni reguły jej funkcjonowania. Najbardziej widocznymi trendami w ciągu najbliższych lat będą przyśpieszenie i intensyfikacja procesów transformacji cyfrowej oraz strukturalna zmiana modelu funkcjonowania rynku, konsumentów i innych organizacji (w tym państwa) i globalnej gospodarki. W nowej gospodarce o sukcesie firm i całych państw zadecyduje umiejętność wdrożenia i efektywnego wykorzystania nowych technologii. Technologia to jednak nie wszystko – kluczowe znaczenie mają również zmiany procesowe i organizacyjne, zwłaszcza w obszarze organizacji i zarządzania pracą.

Przyśpieszona transformacja cyfrowa firm, upowszechnienie pracy zdalnej oraz ograniczenia działalności gospodarczej wielu firm, w połączeniu ze skutkami samego kryzysu, radykalnie zmienią rynek pracy.

***

Future Collars wspiera dążenie do różnorodności w obszarze IT, wyposaża w umiejętności niezbędne do funkcjonowania w nowej rzeczywistości, pomaga przełamać bariery – technologiczne i emocjonalne w budowaniu pozycji na rynku pracy. Dzięki demokratyzacji dostępu do nauki i działalności społecznej docieramy do tych, którzy chcą się przebranżowić i postawić na rozwój w obszarze IT. Dzięki specjalistycznym kursom oraz projektom #WomanUpdate czy Dzień Kariery Kobiety w IT wiele osób zweryfikowało swoją pozycję na rynku pracy.

O Woman Update:

Celem kampanii #WomanUpdate zorganizowanej przez Future Collars jest dotarcie do kobiet, które chciałyby się przebranżowić, zdobyć kompetencje przyszłości, a tym samym – zmienić kurs swojego zawodowego życia. Także do tych, które dotychczas były wykluczone cyfrowo, ale pod wpływem przyspieszonej rewolucji technologicznej czy też kryzysu postcovidowego, nie mają już wyjścia i dla swojego własnego dobra powinny otworzyć się na świat nowych technologii.

Zarówno w przypadku jednych, jak i drugich, kampania jest bazą praktycznej wiedzy i drogowskazem w kontekście możliwych ścieżek rozwoju i dalszej kariery.

Na potrzeby akcji powstała dedykowana strona – http://womenupdate.org, na której znajdują się: bezpłatny poradnik dla kobiet, które chcą zdobyć kompetencje przyszłości, dostęp do darmowych lekcji z kompetencji cyfrowych, w tym m.in. z zakresu: programowania, social mediów, digitalu, liczne materiały edukacyjne, wywiady z kobietami, które przebranżowienie mają już za sobą, oraz liderkami w świecie IT.

* ILO, ILO Monitor: COVID-19 and the world of work. Third edition. Updated estimates and analysis, ILO 2020, https:// www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—dgreports/—dcomm/documents/briefingnote/wcms_743146.pdf

Czytaj także:

• Kryzys uderza w kobiety najbardziej – raport “Cyfrowy klucz do przyszłości zawodowej”
• Jak kryzys pandemiczny przyśpiesza transformację cyfrową? Raport “Cyfrowy klucz do przyszłości zawodowej”
• Kompetencje przyszłości. Raport “Cyfrowy klucz do przyszłości zawodowej”

Poznaj nasze kursy

Zdobądź nowy zawód i nie martw się o zawodową przyszłość
Poznaj nasze kursy